Gwenu dan Fysiau

Er mawr syndod gofynnwyd i mi feirniadu un o gystadleuaeth ar gyfer Dysgwyr yn Eisteddfod Genedlaethol 2010.
Mae beirniadu (a chystadlu ran hynny) yn beth gwbl newydd i mi, felly awgrymwyd fy mod yn edrych ar gopi o Gyfansoddiadau a Beirniadaeth blynyddoedd cynt i weld pa arddull i'w ddefnyddio a.y.y.b.

Doeddwn i ddim yn gwybod am y llyfryn hwn, ac roedd yn reit diddorol, achos ar gyfer rhai cystadlaethau, roedd y darn buddugol hefyd yn cael ei gyhoeddi. Sylwais nad oedd fawr neb yn cystadlu mewn rhai cystadlaethau. Baswn i falle wedi ceisio un neu ddau fy hun, ond wyddwn i ddim am eu bodolaeth.

Dyma un o wendidau'r Eisteddfod, sef nad yw lot o bethau fel y testunau ddim yn cael hyrwyddo'n dda iawn, felly mond eisteddfodwyr hard-core sy'n gwybod pryd a ble i edrych am restr testunau. Gan mod i mor vain, es i'r llyfrgell ddoe i weld fy meirniadaeth mewn print, a sylwais bod testunau Eisteddfod 2011 allan yn barod, ond does dom sôn am hyn y y wasg, mewn hysbysebion, ar gyfrif Twitter yr Eisteddfod nac ar adran newyddion eu gwefan hyd yn oed..

Mae teitl y gystadleuaeth a'r feirniadaeth islaw:

Blog gan unigolyn yn cynnwys o leiaf tri mewnbwn, dim mwy na 300
gair yr un: Lefel Agored

BEIRNIADAETH RHYS WYNNE

Cafwyd dim ond tri chynnig i’r gystadleuaeth hon a dau ohonynt gan yr un person. Efallai mai dryswch ynglŷn ag enw’r gystadleuaeth sy’n gyfrifol am y nifer isel yma, oherwydd beth yw blog ond cyfnodolyn ar-lein (daw’r enw o’r Saesneg, ‘web log’) ac nid darn o ysgrifen ar bapur. Cyflwynwyd y tri darn o waith ar ffurf dyddiadur, a’r tri yn ymwneud a theithiau y bu’r awdur arnynt.

Collen Fach: Roedd ‘AR y gwibdaith I Bortmeirion’ yn adrodd hanes gwibdaith o Sir Benfro i Bortmeirion a gafodd ei drefnu gan y Fenter Iaith leol. Mwynheais ddarllen am y daith gan fod y darn yn llawn disgrifiadau manwl ac yn fy atgoffa o wibdeithiau tebyg rwyf innau wedi bod arnynt. Yn anffodus, roedd nifer o wallau sillafu a chamdeipio, rhywbeth sy’n hawdd i’w hosgoi drwy ddefnyddio gwirydd sillafu. Roedd yna un neu ddwy idiom Saesneg wedi eu trosi’n anghywir; ‘ar gyrhaeddiad’ yn hytrach na ‘wedi cyrraedd’, a hefyd ‘o’r cwrs’ yn lle ‘wrth gwrs’ - ond fe ddaw hyn gydag ymarfer.

Fy mrawd: Dyma hanes taith Fy mrawd wrth iddo/iddi ymweld â dinas Belfast am dridiau. Nid ydym yn cael gwybod beth yn union yw diben yr ymweliad, ond o ddarllen rhwng y llinellau, dw i’n dyfalu taw cerddor yw Fy mrawd. Dros dri chofnod, un ar gyfer pob diwrnod o’r ymweliad, cawn ein cyflwyno i sawl rhan o ddinas Belfast ac ambell i gymeriad mae Fy mrawd yn cwrdd â nhw - sawl un yn bobl adnabyddus ac yn gysylltiedig â’r Trafferthion mewn un ffordd neu’r llall.
Ychydig iawn o wallau sydd, ac unwaith eto byddai gwirydd sillafu wedi mai ‘Dulyn’ yw’r sillafiad cywir, ac nid ‘Dulun’. Byddai’n ddiddorol gweld cofnod blog ar gyfer y daith hon, gan y byddai modd wedyn rhoi dolen at wefannau eraill i roi mwy o gefndir (e.e., ni esboniwyd mai gŵyl gerddorol yw Féile ân Earraigh).

Collen Fach: Dyma ail gais Collen Fach, ac yn ‘Ysgol Pasg - Amser Arbennig’ cawn hanes yr awdur yn mynychu Ysgol Undydd yn y coleg lleol. Mae’n pwysleisio pwysigrwydd cymryd mantais o bob cyfle i ymarfer siarad Cymraeg ac adolygu beth a ddysgwyd yn ystod gwersi arferol. Cawn wybod pa fath o ymarferion sy’n cael eu gwneud ar gwrs penwythnos, a hefyd pwy arall o ddosbarth Collen Fach sy’n manteisio ar y gwersi ychwanegol hyn (neb y tro hwn, er mae digon o ddysgwyr eraill yno.) Unwaith eto, mae ambell enghraifft o gamdeipio a chamsillafu yn y darn hwn.

Dw i am roi’r wobr gyntaf i Fy mrawd. Nid am safon uchel a chywirdeb y Gymraeg, ond hefyd gan fod gan Fy mrawd y gallu i adrodd stori mewn ffordd mor ddarllenadwy. Diolch i’r ddau ymgeisydd.

Nid clod ffug yw'r uchod, mi roedd darn buddugol Fy mrawd (Les Barker o Fwlchgwyn, ger Wrecsam) yn wirioneddol ddifyr. Digwydd i mi sylwi heddiw bod blog Golwg 360 hefyd wedi cyhoeddi darn buddugol y gystadleuaeth ar gyfer trigolion y Wladfa. Oes rhywun yn gwybod am waith buddugol arall sydd wedi ei gyhoeddi ar lein?

Efallai mai un o'r rhesymau nad oes cymaint o Lyfrau Cymraeg yn cael eu benthyg o lyfrgelloedd Caerdydd (o'i gymhau a'r rhai Saesneg) yw bod darllenwyr Cymraeg yn cael eu difetha'n llwyr gan yr holl cylchgronnau Cymraeg (a Chymreig) sydd i'w cael yno i'w darllen (ond na ellir eu benthyg).

Pan nad ydw i'n treulio fy amser cinio'n teipio'n wyllt ar eu niferus gyfrifiaduron (fel ydw i rwan), dw i ar lawr uchaf y Llyfrgell Ganolog yn pori drwy'r cylchgronnau - wyddwn i ddim bod cymaint o rai Cymraeg a Chymreig ar gael. Fel arfer bydda i'n darllen Golwg (cy), Y Traethodydd (cy), Llafar Gwlad (cy), Welsh Football (en), a Planet (en). Mae copiau o Barn a'r Faner Newyd i gael yna hefyd, ond dw i'n prynu'r rheini fy hun. Hefyd mae Y Cymro ar gael yna ac ymddengys bod gan pob enwad Cristnogol yng Nghymru eu cylchgrawn eu hunain, ond does dim diddordeb gyda fi yn y rhain.

Os nad ydych yn darllen cylchgonau Cymraeg, hoffwn eich pwynti i gyfeirad rhifynnau presenol dau gylchgrawn:

Mae gan Llafar Gwlad erthygl ddifyr am enwau Cymraeg yn y Wladfa - trafodir sut parhaodd y Cymry yno i roi enwau Cymraeg i'w plant tra daeth yn ffasinol yn Nghymru ar ddechrau'r ganrif diwetha i roi enwau bedydd Saesneg i'w plant, sut datblygodd enwau Cymraeg unigryw ar gyfer y Wladfa, sut bu i enwau Cymraeg gael eu gwahardd, ac er nad yw enwau Cymraeg wedi eu gwahardd bellach, mae yna gyfyngiad yn Yr Ariannin ar ba enwau y cewch roi ar eich plant.

The Exchange - ebyst agored rhwng Julie Morgan AS, Nick Bounre a Cynnog Dafis yn trafod y glymblaid y San Steffa a'r goblygiadau i Gymru a'r DG.

Mae Openbook yn ceisio amlygu newidiadu i osodiadau preifatrwydd ar Facebook, (manylion ar ffurf siart handi yma) sy'n golygu bob mwy a mwy o fanylion amdanoch chi'n cael eu gwneud yn hysbys i eraill yn ddiarwybod i chi.

Yn y gorffenol, roedd unai angen bod yn ffrind gyda rhywun i fod yn gallu gweld eu proffil a darllen eu negeseuon, neu o leiaf roedd rhaid bod cyfrif gyda chi a'ch bod chi wedi mewngofnodi. Ddim bellach, ac mae Openbook yn dangos canlyniadau searches am gymalau mewn brawddeg a all fod yn o embaras i bobl. Pethau fel "i'm not racist but", "boss is an asshole" ayyb.

Er mwyn cael slant Cymraeg, es i am yr opsiwn syml a jyst teipio 'cachu' i mewn. Mae'n debyg bod Cachu yn gyfenw poblogaidd ac yn ymddangos mewn sawl iaith arall (gol. newydd syleddoli beth ydy'r holl "coo coo cachu"), ond roedd ambell neges Gymraeg - pob un yn ddoniol i'r person anaeddfed (fel fi). Dyma rai o'r clasuron:

Hwbla di cachu yn trons ha ha hwbla!!

cachu ci, cachu cath, cahcu MONICA LOT YN WATH!!

Sian catherin jones bobl eraill sydd yn galw t yn sian cachu, dim v. Just gofyn oni.

Waw im so not happy with channel 1 ia....malu cachu leadio ni ar ta be!! Di eastenders ddim even ar wan mwudro!!!

rhaid i rachel stopio cachu ia,dir babi myn stopio crio a ma v a paul yn marwn drws cefyn hahahahahaha

hwyl yn gdnin club heddiw efo siwan, sam a rhys!!! lol!!! mynd ar to wedyn siwan yn cachu ei hun a nath o fynd trwy ei overalls gwyn!!!! RHYS YN NASTY!!! TAFLU T.BAG GWAG AR YSGWYDD V!!!! lol

Falle bo chi'n meddwl mai gwastaff llwyr oedd yr ymarferiad yma. Wel chi'n rong, dois i ar draws dolen at Radio Cachu ar YouTube. Plentynaidd ond 10 mundud o lol holloll ddoniol. Dw i'n dechrau dod i'r casgliad mai mond pobl ochre Caernarfon sy'n defnyddio Facebook, ond hir oes hynny.

Mae'r tafelnni etholiadol yn dechrau cyrraedd, (rhai ailgysylltu'r scanner a'u uwchlwytho at The Straight Choice), a dwi newydd dderbyn y trydydd un gan Geidwadwyr Gorllewin Caerdydd, a'r ail un uniaith Saesneg.

Y prif bwnc ar y daflen yw'r NHS a beth mae David Cameron am wneud iddo ar ôl yr etholiad, er fod o'n fater sydd wedi ei ddatganoli. Dw i'n cymeryd bod nhw'n ymwybodol o hyn, ond falle'n gobeithio nad yw'r etholwyr twp yn deall na fydd gan Aelodau Seneddol ddim dylanwad ar bolisiau iechyd tng Nghymru.

Yn ail, mae'r ymgeisydd yn dweud ei bod yn byw yn Riverside, er mod i'n gwybod ei bod hi'n byw ym Mhontcanna. Pam sgwn i?

Gyda'r holl sôn wleidyddion yn ceisio cam-arwain a thwyllo'r cyhoedd, basech chi'n disgwyl i ddarpar Aelod Seneddol geisio dangos ei bod hi'n wahanol. O wel, mwy o'r un peth felly.

Gyda chymaint o raglenni angrhedadwy o sâl yn ymddangos ar S4C ar hyn o bryd (Dathlu a Cyfnewid e.e.) mae'n braf gweld Pethe, sy'n trafod, wel, y Pethe, ond nid mewn ffordd hen ffasiwn. Mae ganddyn nhw wefan reit da, sydd a rhestr (anghyflawn) o hen eitemau ac mae blog sy'n cael ei ddiweddaru'n reit cyson. Maen nhw hefyd wedi creu cyfrifon Flickr a Vimeo, ond mae'n ymddangos eu bod wedi anghofio am yr rhain.

Mae gyda fi ddau dywyslyfr Cymraeg, Y Wladfa yn dy boced, a Iwerddon:Llawlyfr teithio i'r Cymry Cymraeg. Liciwn i ddarllen Pobl Drws Nesa - Taith fusneslud drwy Iwerddon a Taith i Awstralia. Yn ogystal a llyfrau Bethan Gwanas a Diolch i 'Nhrwyn gan Arwel Rocet Jones, all rhywun feddwl am un rhyw lyfrau teithio neu thywyslyfrau eraill Cymraeg?

Yr uchod yw teitl llythyr a ymddangosodd yn y Denbighshire Free Press rhai wythnosau'n ôl

Mae Leah'n gymdoges i'm rhieni ac yn wraig i Eifion Lloyd Jones, sydd hefyd yn un nad iw'n ofn dweud y caswir pan mae cenedlaetholwyr eraill ofn pechu (er, dwi dim yn siwr os yw'n haeddu Fan Page ar Facebook chwaith!).

Ta waeth, dw i'n meddwl bod tôn y llythyr yn ardderchog, ac yn wahanol iawn i ymateb cwsmeriad eraill sydd wedi eu sarhau am ddefnyddio'r Gymraeg mewn ddigwyddiadau tebyg yn ddiweddar (fel yn Blacks ym Metws y Coed a Spar ym Mlaenau Ffestiniog), ble aeth y sawl a bechwyd at Gymdeithas yr Iaith a hwythau wedyn yn gweiddi "Hawliau!" gan weithiau fethu'r pwynt.

Er mod i'n siwr bod Leah'n gandryll mae hi'n llwyddo i osgoi ymosod ar y 'Dave', ac er nad o'n i'n siwr ar y dechrau os oedd yn deg cynnwys ei enw yn y llythyr, mae'n amlwg mai nid Dave ei hun yw'r 'broblem' na tharged y llythyr. Beth sydd gyda ni yw sefyllfa sy'n arwain at ddyn (ifanc dw i'n ddychmygu), sydd â'r gallu i siarad Cymraeg, yn penderfynnu nad yw e eisiau gwneud hynny, ac nid yn unig hynny, tydy o ddim yn credu y dylai neb arall wneud chwaith.

Beth sy'n gwneud agwedd o'r fan yn waeth ydy natur ieithyddol Dinbych:
-Dinbych Ucha/Henllan 36% yn gallu siaradCymraeg

-Dinbych Ganol 37%
-Dinbych Isaf 44%

a'r pedair ward sy'n amgylchynu'r dref:
-Llansannan (sir Conwy) 65%
-Llanrhaeadr-yng-Nghinmeirch 59%
-Llandyrnog 41%
-Trefnant 33%

(cyfrifiad 2001)

Am ryw reswm, mae Dave, fel sawl un arall wedi cael i'w ben nad oes gwerth i'r iaith a'i fod yn amherthnasol iddo fo a'r gymuned. Mae meddylfryd o'r fath yn ganlyniad i ffactorau cymdeithasol cymhleth sydd, ac ni ellid eu newid dros nos, ac a dweud y gwir ni fyddai unrhwy ddeddfau iaith newydd yn gwneud llawer o wahaniaeth i hyn.

Nid ceisio lladd ar Gymdeithas yr Iaith ydw i na dadlau yn erbyn unrhyw welliannau i'r Ddeddf iaith bresenol/Mesur iaith arfaethig (dw i o blaid y ddau beth), ond os rhywbeth, mae pethau pwysicach i'w gwneud i adennill statws 'llawr gwlad' i'r iaith, ac mae llythyr Leah'n enghraifft dda o'r tacteg o amlygu sefyllfa leol, ac hefyd awgrymu bod gan siaradwyr Cymraeg rol ymarferol i'w chwarae.